6 डिसेंबर 1956. सकाळी मुंबईतील राजगृह येथे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे महापरिनिर्वाण झाल्याची बातमी वाऱ्यासारखी पसरली. हा दु:खद प्रसंग केवळ त्यांच्या कुटुंबासाठी नाही, तर संपूर्ण भारतासाठी एका युगाचा अंत होता. डॉ. आंबेडकर यांचे पार्थिव पाहण्यासाठी लाखो लोकांचे थवे चैत्यभूमीकडे आले. त्यांनी देशाला केवळ संविधान नव्हे, तर समतेची नवी विचारधारा दिली होती.

त्यांच्या निधनाची बातमी तातडीने आकाशवाणीवरून प्रसारित झाली. “भारताने आपला महान नेता गमावला आहे,” या शब्दांनी लाखो भारतीयांच्या डोळ्यात अश्रू आणले. पुढील काही तासांतच मुंबईसह देशभरातील प्रमुख वृत्तपत्रांनी त्यांच्या महापरिनिर्वाणाच्या बातमीला पहिल्या पानावर जागा दिली. रेडिओच्या माध्यमातून ही बातमी ज्या वेगाने पसरली, त्याने त्या काळातील लोकांवर मोठा प्रभाव पाडला.

चैत्यभूमीवर झालेल्या त्यांच्या अंत्यसंस्कारासाठी देशभरातून लोकांचा ओघ सुरू झाला. रेल्वे, बस, आणि पायदळ प्रवास करून लोकांनी मुंबई गाठली. त्यांच्या अखेरच्या प्रवासात त्यांच्यावर बौद्ध पद्धतीने अंत्यसंस्कार करण्यात आले, ज्यात अनेक मान्यवरांसह सामान्य जनतेनेही सहभाग घेतला.

डॉ. आंबेडकर यांच्या शेवटच्या काळातील लिखाणावर नजर टाकल्यास “बुद्ध आणि त्याचा धम्म” हे त्यांचे महत्त्वाचे पुस्तक त्यांच्या मनात किती मोठा परिवर्तनाचा विचार सुरू होता, याचे द्योतक ठरते. या पुस्तकाने समाजातील शोषितांना नवी दिशा दिली. त्यांच्या “रिडल्स इन हिंदुइजम” या पुस्तकाने धार्मिक रूढींवर स्पष्ट विचार मांडला, तर “थॉट्स ऑन लिंग्विस्टिक स्टेट्स” या लिखाणाने राज्य पुनर्रचनेसाठी प्रभावी मार्गदर्शन केले.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आपले आयुष्य केवळ लिखाणासाठी आणि समाजाच्या उन्नतीसाठी समर्पित केले होते. त्यांनी दिलेला “शिका, संघटित व्हा आणि संघर्ष करा” हा संदेश आजही प्रेरणा देतो. त्यांचे महापरिनिर्वाण हा भारतीय समाजासाठी शोककळा होती, परंतु त्यांनी उभारलेल्या विचारांच्या आधारावर भारत आजही प्रगतीचा मार्ग शोधत आहे.

आज, त्यांच्या स्मृतींना वंदन करताना आपण केवळ त्यांच्या कार्याचा गौरव करतो असे नाही, तर त्यांच्या विचारांना आचरणात आणण्याची शपथ घेतो. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ एका युगाचे प्रतिनिधी नव्हते, तर एक विचारधारा होते, जी आजही अमर आहे.
अमोल भालेराव जागृत महाराष्ट्र संपादक