रोहा तालुक्यातील इंदरदेव येथील धनगर वाडीत भीषण वणवा लागल्याने तब्बल ४८ घरे जळून खाक झाली. या दुर्घटनेत सुदैवाने कोणतीही जीवितहानी झाली नसली तरी मोठ्या प्रमाणात वित्तहानी झाली आहे. आगीचे नेमके कारण अद्याप स्पष्ट झालेले नाही.

उन्हाळ्यात जंगलात मोठ्या प्रमाणात वणवे लागतात, यातील काही नैसर्गिक, तर काही मानवनिर्मित असतात. या आगींमुळे वनसंपत्तीचे मोठे नुकसान होते आणि आसपासच्या गावांनाही त्याचा फटका बसतो. इंदरदेव येथील रहिवाशांनी याच संकटाचा सामना केला.

आगीचा फैलाव आणि बचाव कार्य

गुरुवारी सायंकाळी धनगर वाडी परिसरात आगीचा वेगाने प्रसार झाला. पाहता पाहता आगीने संपूर्ण वाडीला वेढले. आगीवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी रोहा अग्निशमन दल आणि एसव्हीआरएस बचाव पथके घटनास्थळी दाखल झाली. स्थानिक नागरिकही आग विझवण्यासाठी प्रयत्नशील होते. मात्र, बचावकार्य सुरू होईपर्यंत ४८ घरे जळून पूर्णतः उद्ध्वस्त झाली होती.

वणवे का लागतात?

जंगलात वणवे लागण्यामागे अनेक कारणे असू शकतात.

गैरसमजुतीमुळे जंगलांना आग लावली जाते, कारण पुढील वर्षी गवत चांगले उगवते आणि जनावरांसाठी उपयुक्त ठरते.

लाकडासाठी वणवे लावले जातात, कारण आगीमुळे झाडे सुकतात आणि त्यानंतर ती सरपणासाठी तोडली जातात.

शिकार सोपी व्हावी म्हणूनही काही वेळा जंगलांना आग लावली जाते. आग लागल्याने वन्यजीव सुरक्षित स्थळी पळतात आणि शिकारी त्यांना सहज पकडतात.

शेतीतील राब जाळण्याच्या प्रथेमुळे अनेकदा आगीचे प्रमाण वाढते. कोकणात खरीप हंगामानंतर शेतात राब जाळण्याची परंपरा आहे, पण यामुळे आगी अनियंत्रित होऊन वणव्यांचे रूप धारण करतात.

वणव्यांबाबतची आकडेवारी

रायगड जिल्ह्यात १.४२ लाख हेक्टर वनक्षेत्र आहे, ज्यात माथेरान, फणसाड आणि कर्नाळा अभयारण्य यांचा समावेश होतो. येथे अनेक दुर्मीळ वन्यप्राणी वास्तव्य करतात. गेल्या काही वर्षांत जंगलात वणवे लागण्याच्या घटना सतत वाढत आहेत:

२०१८-१९: २०७ घटना | ८८७ हेक्टर वनक्षेत्र बाधित

२०१९-२०: १७४ घटना | ५७१ हेक्टर नुकसान

२०२०-२१: १३४ घटना | ३०६ हेक्टर बाधित

२०२१-२२: ३५५ घटना | ७०३ हेक्टर नुकसान

२०२२-२३: २१९ घटना | ६०२ हेक्टर नुकसान

वणव्यांचे दुष्परिणाम

सातत्याने लागणाऱ्या वणव्यांमुळे कोकणातील वनसंपदा आणि जैवविविधतेला धोका निर्माण झाला आहे. वन्यजीवांचे अस्तित्व धोक्यात आले असून, त्यांचे नैसर्गिक अधिवास नष्ट होत आहेत. जंगलातील आग आता गावांपर्यंत पोहोचत असून स्थानिकांसाठी ती चिंतेचा विषय बनली आहे. यामुळे दुर्मीळ वनस्पती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत. यामध्ये गवताळ कुरणे, सोनकी, कारवी, सर्पगंधा, अश्वगंधा यांसारख्या वनस्पतींचा समावेश आहे. घुबड, मोर, रानकोंबड्या, साप, फुलपाखरे आणि इतर छोटे जीव या वणव्यांमुळे धोक्यात आले आहेत.

वनसंवर्धनासाठी आवश्यक उपाय

जंगलात सतर्कता वाढवून वणव्यांना वेळीच रोखणे गरजेचे आहे.

स्थानिक नागरिकांना जागरूकता मोहिमा राबवून जंगलाच्या संरक्षणाबाबत शिक्षित करणे आवश्यक आहे.

वनविभागाच्या गस्त पथकांना अधिक सक्षम बनवणे आणि अत्याधुनिक उपकरणांचा वापर करणे गरजेचे आहे.

वणव्यांमागची कारणे शोधून त्यावर कठोर कारवाई केली गेली पाहिजे.

संपूर्ण वनसंपदा आणि जैवविविधता वाचविण्यासाठी प्रत्येकाने जबाबदारी घेतली पाहिजे. अन्यथा, वणव्यांचे वाढते प्रमाण भविष्यात कोकणच्या निसर्गसंपत्तीला गंभीर फटका देऊ शकते.